Birden fazla zaman diliminde hava yolculuğu yapan kişilerde görülen uçuş yorgunluğuna jet lag Türkçe karşılığı olarak da jet yorgunluğu denilmektedir. Buna maruz kalan pek çok kişi kat ettikleri yola bağlı olarak uzunca bir süre uyku ve sindirim sistemi düzenlerini sağlayamamaktadır. Peki ama neden jet yorgunluğu yaşarız? Etkisi ne kadar sürer ve nasıl kurtuluruz?
Jet Lag Nedir?
Çevremizden ya da filmlerden duymaya alıştığımız ancak tam olarak ne olduğunu bilmediğimiz jet lag nedir? Meridyenler arası uzun süreli uçuş yapan kişilerde mide bulantısı, aşırı halsizlik, uyku düzen bozukluğu, dikkat eksikliği, kanlanmış gözler gibi bazı geçici ancak sevimsiz rahatsızlıklar görülmesine jet lag denilmektedir. Peki, uçtuğuna uçacağına pişman eden jet yorgunluğu neden olur?
Jed Lag Neden Olur?
Öncelikle bilinmesi gereken, insan vücudunun dünyanın dönüşüne ayak uydurmasını sağlayan iç zaman döngüsü yani bir biyolojik saatinin olduğudur. Buna sirkadiyen ritim adı verilmektedir. Bu dengeli ritim ile vücudumuzun hormonal, kimyasal, uyku, sindirim sistemi faaliyetleri ve metabolik döngüsü düzenli bir şekilde çalışır. 24 saatlik bir periyodu izlemektedir.
Sirkadiyen ritim sıcaklık, ışık ve gıda gibi faktörlere bağlı olarak kendini güncellemektedir. Fakat bu denge ve düzeni altüst eden bir unsur olarak jet yorgunluğu karşımıza çıkmaktadır. Geçici sağlık sorunlarına da neden olan jet lag, kişinin seyahat esnasında fiziksel olarak meridyenler arası geçiş yaparken iç zaman döngüsü yani biyolojik saatinin bu geçişe senkronize olamamasından kaynaklanmaktadır.
Ayrıca; uçaktaki kuru hava, basınç değişikliği, hareketsiz kalmak, alkol tüketimi, susuz kalmak, kafein tüketimi yine uçuş yorgunluğuna neden olan unsurlardandır.
Jet Lag Belirtileri Nelerdir?
Yapılan araştırmalara göre batı-doğu yönlü uzun uçuş yapan kişilerde jet yorgunluğu daha fazla görüldüğü tespit edilir. Belirtileri kişiden kişiye değiştiği gibi verdiği rahatsızlıkların geçme süresinde farklılık göstermektedir. Belli başlı jet lag belirtileri şöyledir;
- Kalp ritim bozuklukları
- Anksiyete
- Uykusuzluk
- Fazlaca yorgunluk
- İştah kaybı
- Mide bulantısı ya da ağrısı
- Baş ağrısı
- Sindirim sistemi bozuklukları
- Dikkat eksikliği
- Konsantrasyon sorunu
- Yön bulma kaybı
Jet Lag Ne Kadar Sürer ve Etkilerinden Nasıl Kurtuluruz?
Jet lag ne kadar sürer sorusunun yanıtı değişkenlik göstermektedir. Gençlere nazaran yaşlıları daha fazla etkisi altına alır. Uçuş uzunluğuna yani geçilen saat dilimine göre farklılık göstermektedir. Örneğin İstanbul’dan 11.00’de bindiğiniz Malezya uçağı ile 11 saatlik bir uçuş yaptınız. Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’a indiğinizde yerel saat 04.00’ü gösterirken biyolojik saatiniz 22.00 olduğunu sanacaktır. Bu 5 saatlik zaman farkı eğer hazırlıklı değilseniz belki de birkaç gün kendinize gelememenize neden olacaktır. Peki uçuş yorgunluğunun yarattığı etkilerden nasıl kurtuluruz, gelin birlikte bakalım;
- Kişiler arasında farklılık göstereceğini de dikkate alarak öncelikle gün ışığını kullanmanız, sirkadiyen ritminizi sağlamanıza yardımcı olacaktır. Yani gittiğiniz yerde kendinizi güneşe maruz bırakın
- Yapay ışık da güneşten rol çaldığı için uyku düzeninizi sağlamaya yardımcı olacaktır.
- İnsanın biyoritmini yani biyolojik saatini ayarlayan melatonin bir çözüm olarak kullanılabilir. Zira insanlar melatonin sayesinde uyku düzenlerini sağlamaktadır. Uyumakta güçlük çekiyorsanız eğer melatoninin salgılanmasına etki etmek için bolca vişne yiyebilirsiniz. Çünkü vişne tam bir melatonin deposudur.
- Doktor kontrolünde uyku hapı kullanmanız da mümkündür.
- Gittiğiniz ülkede adaptasyon sürecinde bir yöntemde örneğin acıktınız ancak o ülkenin yemek saati değil. Biraz sabır göstererek o ülkenin öğün düzenine uyum sağlamaya çalışabilirsiniz.
Jet Lag Önlemek Mümkün Mü?
Uçuş yorgunluğunu en aza indirmek için belli başlı bazı önlemler alınabilmektedir. Elbette yüzde yüz işe yarayacağı iddia edilemez ancak en aza indirmenize yardımcı olacaktır. Bunları kısaca değinecek olursak, uçuş esnasında uyumaya çalışmak ya da minik şekerlemeler yapmak, yine uçuş esnasında bolca su tüketiminde bulunmak jet lag etkisini azaltmanıza yardımcı olacaktır.
