Jan Elliot 1933’te dünyaya gelen ve ileriki yaşlarında sınıf öğretmenliği yapan ünlü eğitimcidir. Amerikan asıllı olan aktivist şuan 86 yaşında yaşamına devam etmektedir. Tanınmasının asıl sebebi Marthin Luther King’in ölümünden sonra yaptığı “Bölünmüş Sınıf Deneyi” ile ünlenmiştir. Bu deney nedir ve nasıl yorumlanabilir?
Marthin Luther King Kimdir?
Marthin Luther 1929’da ABD’de doğmuş bir din adamıdır. Irkçılığa karşı büyük bir savaş veren Marthin Luther 1964’te Nobel Ödülü’nü kazandı. 1968 yılında yani 39 yaşında suikasta kurban gitmiş ve bu olay sevenleri tarafından büyük tepki görmüştür. Ölümünden sonra ABD başkanı Jimmy Carter tarafından Başkanlık Özgürlük Ödülü’ne layık görülmüştür.
Bölünmüş Sınıf Deneyi Nedir?
50’li yıllarda yaşayan ve ırkçılığa karşı verdiği mücadeleyle tanınan Marthin Luther King’in öldürülmesinden sonra Jan Eliot adlı bir sınıf öğretmeni görev aldığı sınıfta bir deney yapmaya karar verir. Deney öğrencilere ırkçılık kavramının ne olduğunu aşılamak bunu da yaşatarak öğretmek amaçlanır. Deneyin başlangıcında
Eliot sınıfta bulunan mavi gözlü öğrencilerin kahverengi öğrencilerden daha üstün olduğunu söyler. Burada ırkçılık kavramını öğrencilerin bir özelliği üzerine modeller. Mavi gözlü öğrencilere ön sıralarda yer verilir, kahverengi öğrenciler ise arka sıraya geçirilir. Tabiri caizse mavi gözlü öğrencilere birinci sınıf ilgi gösterilmekte kahverengi gözlüler ise dışlanmaktadır.
Eliot mavi gözlü öğrencilere uzun teneffüs hakkı gibi avantajlar sağlar. Bir süre sonra mavi gözlü öğrenciler kendilerini kahverengi gözlü öğrencilerden üstün görmeye başlar ve yavaş yavaş kendilerini onlardan soyutlarlar. Eliot bu süreçte bir sınav yapar. Sınavın sonuçlarına bakıldığında mavi gözlü öğrenciler diğer öğrencilere göre açık ara önde notlar almışlardır. Deney şöyle devam ediyor…
Eliot haftanın ilk günü öğrencilere yanlış bir bilgilendirme yaptığını söyler. Aslında kahverengi gözlü öğrencilerin mavi gözlü öğrencilerden daha üstün olduğunu açıklar. Durum tam tersine dönmüştür. İlk başta mavi gözlü öğrencilere tanınan tüm ayrıcalıklar bu sefer kahverengi gözlü öğrencilere tanınmıştır.
Mavi gözlü öğrencilere ayrıcalık tanındığında kahverengi gözlülere sert ve kaba davranışlar yaparken kahverengi gözlülere üstün öğrenci oldukları söylediğinde bu davranışların yaşanmadığını mavi gözlülerle iyi geçindiklerini Eliot tarafından gözlemlenir.
Deney Sonrası Neler Yaşandı?
Bu deneyin yarattığı etki dünyada büyük yankı uyandırdı. Kimi insanlar deneyi oldukça faydalı bulunurken kimi insanlar deneyi sert bir şekilde eleştirdi. Kişisel tehditlere kadar ilerleyen bu eleştirilerin yanında deney çoğu insanın takdiriyle de karşılandı. Eliot televizyon programlarına çıkıp kendini ifade etme şansları buldu. Bu olay üzerine belgeseller çekildi. Eliot dünyayı geliştiren 100 kadın listesine girmeyi de başardı.
Deneyde Anlatılmak İstenen Nedir?
Deneyde empati yoluyla Ortaçağ Avrupa’sı davranışı olan ırkçılık duygusunun nasıl bir etkisi olduğu hissettirilmiştir. Küçük yaştaki çocukların yaşadığı bu duygu hayatlarının tamamına etki eder. Atalarımızın dediği gibi ağaç yaş iken eğilir. Deneyin yapıldığı zamanlarda ABD’de siyahi insanlara karşı yapılan ırkçılık oldukça ileri seviyeye gelir ki halktan bazı kesimler de siyahi insanların hakkını savunmaya başlar. Deney de böyle bir insanın ürünüdür.
Öğretmen küçük yaştaki çocukların empati yoluyla ırkçılığın yarattığı duyguyu göz rengi üzerinden anlaşılmasını sağlamış çocuklara bu durumu çok iyi bir şekilde anlatmıştır.
Öğrencilerden ırkçılığa ilk uğrayan grup ( kahverengi gözlüler) sonradan üstün ırk oldukları söylense de ırkçılığın yarattığı farklılaştırma , dışlanma ve soyutlanma duygusunu önceden tattıkları için ilk grubun (mavi gözlüler) kendilerine yaptıkları davranışları yapmamışlar ve onları da aralarına alıp kendilerini onların üstünde görmeyerek doğru davranışı göz önüne sermişlerdir.
Irkçılık 21. yüzyılda etkisini hala devam ettiriyor. İnsanlar arasında farklılıklar yaratan ırkçılık kavramına karşı büyük mücadeleler verilse de ırkçılığı savunan insanlar da bulunmakta.
